Το τέλος της αθλητικής καριέρας είναι ένα φυσικό επακόλουθο στη ζωή του αθλητή το οποίο δεν πρέπει να υπολογίζεται ως ένα μεμονωμένο γεγονός αλλά ως μια διαδικασία στην οποία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη (α) τα προγενέστερα γεγονότα του τερματισμού της αθλητικής καριέρας (β) η περίοδος μετάβασης και προσαρμογής και (γ) οι αντιλαμβανόμενες συνέπειες από αυτή τη μετάβαση. Οι αθλητικές καριέρες, εκ των πραγμάτων, είναι σε διάρκεια μικρότερες από άλλες επαγγελματικές καριέρες. Από τις πιο τραυματικές εμπειρίες, που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας αθλητής στην πορεία του, πέρα από αποτυχίες και τραυματισμούς, είναι και η ίδια η διακοπή αυτής της πορείας και ο τρόπος που γίνεται. Οι αθλητές καλούνται να προχωρήσουν σε: (α) αποχώρηση που έχουν επιλέξει και προγραμματίσει και (β) σε αποχώρηση στην οποία εξαναγκάζονται (όπως μειωμένη απόδοση λόγω ηλικίας ή τραυματισμού).
Αρκετές έρευνες έχουν δώσει έμφαση στις τραυματικές εμπειρίες που συμβαίνουν κατά και μετά τη μετάβαση σε μια καινούρια ζωή και οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε ακραίες συμπεριφορές, όπως χρήση ουσιών και αλκοόλ, κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές, χαμηλή αυτοεκτίμηση ακόμη και αυτοκτονία. Χαρακτηριστική και πιο πρόσφατη περίπτωση αυτή του Μπρούνο Τσιρίλο όπου μίλησε για τις κρίσεις πανικού και την κατάθλιψη που βίωσε κατά την προσαρμογή του στην μετά τον πρωταθλητισμό ζωή.
Αποτελέσματα ερευνών σε Τσεχοσλοβάκους αθλητές με μετάλλια σε ολυμπιακούς αγώνες, αναφέρουν ότι ποσοστό 83% των αθλητών αντιμετώπισαν προβλήματα ψυχολογικής και κοινωνικής φύσης και δυσκολίες κατά τη διαδικασία τερματισμού της καριέρας τους, ενώ ποσοστό 79% αναφέρεται και σε έρευνα με Καναδούς αθλητές ερασιτεχνικών αθλημάτων παγκοσμίου επιπέδου. Οι δυσκολίες σε συναισθηματικό επίπεδο και η μειωμένη αυτοπεποίθηση και ικανοποίηση αναφέρονται ως τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι αθλητές κατά τη διαδικασία αποχώρησης από την ενεργό δράση, αλλά και στη μετέπειτα ζωή τους.
Σε αντίστοιχη ελληνική έρευνα των Πατσού Ε., Ψυχουντάκη Μ., Σταύρου Ν., και Καρτερολιώτης Κ., που αριθμούσε 115 πρώην Ολυμπιονίκες και Παγκόσμιους πρωταθλητές ατομικών και ομαδικών αθλημάτων βρέθηκε ότι οι αθλητές που δεν είχαν φροντίσει για έναν προγραμματισμένο τερματισμό βίωσαν κατάθλιψη και άγχος σε υψηλό ποσοστό αλλά και αυτοκτονικό ιδεασμό.
Ο όρος «κρίση ταυτότητας» είναι αυτός που κυριαρχεί στις αρνητικές συνέπειες αυτής της διαδικασίας. Η μετά τον πρωταθλητισμό ζωή βιώνεται ως τραυματική και δυσλειτουργική για τους αθλητές καθώς καλούνται να ανταπεξέλθουν σε ρυθμούς και δεδομένα ζωής που τους φαίνονται άγνωστα, μάταια και χωρίς ενδιαφέρον. Όλα τα προηγούμενα αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία ως αρνητικές συνέπειες στον τερματισμό της αθλητικής καριέρας. Ωστόσο, κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το να σταματήσει κάποιος την αθλητική του σταδιοδρομία μπορεί να μην είναι τόσο αρνητικό, αλλά μπορεί και να εκληφθεί ως «μια νέα αρχή – μια κοινωνική αναγέννηση». Οι παραπάνω ερευνητές υποστηρίζουν την άποψη ότι δεν είναι αναγκαίο ένας αθλητής να βιώνει αρνητικά ή ως κρίση τον τερματισμό της αθλητικής του καριέρας, αλλά μπορεί κάλλιστα να αισθάνεται απελευθέρωση και ανακούφιση από τον τόσο σκληρό και αυστηρό προγραμματισμό που απαιτεί ο πρωταθλητισμός, όπως και την οπτική μιας ζωής χωρίς περιορισμούς, με περισσότερο χρόνο για προσωπική ζωή και διασκέδαση.
Το βέβαιο είναι ότι η διαδικασία της αποσύνδεσης και του τερματισμού της αθλητικής σταδιοδρομίας δεν είναι μια μεμονωμένη διαδικασία και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα ξέχωρο και μεμονωμένο γεγονός. Πρόκειται για μια μεταβατική διαδικασία και η εύκολη ή δύσκολη προσαρμογή από το ένα στάδιο στο άλλο (από τον πρωταθλητισμό στην μετά τον πρωταθλητισμό ζωή) εξαρτάται από το άτομο και από τις συνθήκες που το περιβάλλουν. Οι πηγές και οι στρατηγικές αντιμετώπισης που θα χρησιμοποιήσει το άτομο σταματώντας την καριέρα του, θα το εντάξουν ομαλά ή όχι στην πρόκληση της μετάβασης και της μετά τον πρωταθλητισμό ζωής. Για πολλούς ερευνητές προκειμένου να αποφασιστεί αν ο τερματισμός της αθλητικής καριέρας είναι τελικά μια ευχάριστη ή δυσάρεστη διαδικασία, και κατά πόσο βιώνεται ως θετική ή αρνητική εξέλιξη, από την πλευρά του αθλητή, χρειάζεται περαιτέρω μελέτη και ανάλυση.
Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι
- ο προγραμματισμένος
- ο οικειοθελής τερματισμός
- η ψυχολογική υποστήριξη
- η αποδοχή του γεγονότος του τερματισμού
- ο υψηλός βαθμός ικανοποίησης από την αθλητική καριέρα
- ο χαμηλός βαθμός προσκόλλησης στην αθλητική ταυτότητα κατά τη διάρκεια της αθλητικής καριέρας και
- το χαμηλό άγχος προδιάθεσης
βοηθούν τόσο στη διαδικασία προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα όσο και στην αντιλαμβανόμενη ποιότητα σημερινής ζωής. Αντίθετα, το φύλο, η οικονομική υποστήριξη, το μορφωτικό και το αθλητικό επίπεδο δεν φαίνεται να επηρεάζουν την διαδικασία τερματισμού της καριέρας.
Φρόσω Πατσού
Ph.D, M.Sc. Ψυχολόγος – Αθλητικός Ψυχολόγος
Επιστημονική Συνεργάτιδα Εθνικής Ομάδας Στίβου
πρ. αθλήτρια Εθνικής & Ολυμπιακής Ομάδας Στίβου – OLYMPIAN
Τηλ.: 6982.89.28.32.
WWW.IDEALPSYCHOLOGY.GR
Σχετικά άρθρα
