Αθλητική Ψυχολογία και Διαιτησία

Η έννοια της διαιτησίας ξεκίνησε στον αθλητισμό το 1870 ενώ από τότε μέχρι και σήμερα έχουν αλλάξει πολλά πράγματα από τους κανόνες και τον αριθμό των διαιτητών έως και τα εποπτικά μέσα. Αναμφισβήτητα το έργο που έχει να επιτελέσει ένας διαιτητής είναι αρκετά δύσκολο και πολλές φορές στρεσογόνο, αν λάβουμε υπόψη ότι ένας αγώνας απαιτεί γρήγορες και καθοριστικές αποφάσεις σε συνδυασμό με τις αντιδράσεις τόσο των παικτών όσο και των φιλάθλων που πολλές φορές είναι εχθρικές ή ακόμη και άδικες.

Η πολυπλοκότητα του έργου που έχουν να επιτελέσουν οι διαιτητές περιλαμβάνει:

• το χειρισμό της κατάστασης
• τη συγκέντρωση σε πολλούς στόχους
• την επίλυση διαφορών και τη διαχείριση δύσκολων περιστατικών.

Τα προηγούμενα συνάδουν στο γεγονός ότι πολλές φορές οι διαιτητές λαμβάνουν λανθασμένες αποφάσεις και δέχονται κριτική από παίκτες, φιλάθλους, μάνατζερ και δημοσιογράφους. Αρκετές έρευνες έχουν αναδείξει τον καθοριστικό αλλά και πολλές φορές αρνητικό ρόλο των δημοσιογράφων και των εκφωνητών στη δημιουργία εντυπώσεων υπέρ ή κατά των διαιτητών με συνέπεια την ύπαρξη θετικού ή αρνητικού κλίματος γι’ αυτούς. Αν αναλογιστεί κανείς το ντόμινο των εξελίξεων που μπορεί να έχει μια λανθασμένη απόφαση διαιτητή θα καταλάβει ότι αυτό δεν τελειώνει στο γήπεδο με το σφύριγμα της λήξης του αγώνα αλλά μπορεί να αφορά σε οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο για τους αθλητές και τις ομάδες. Όσο πιο σημαντικός και κρίσιμος από πλευράς αντιπάλων και βαθμολογίας είναι ο αγώνας τόσο υψηλότερες είναι οι απαιτήσεις και με τη σειρά τους δημιουργούν αυξημένο άγχος με συνέπεια τη χαμηλή αποτελεσματικότητα του διαιτητή.

Σημαντικό στοιχείο για να μειωθεί και να ξεπεραστεί το άγχος του αγώνα είναι να υπάρχει και να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα. Ως αποτελεσματικότητα ορίζεται η ικανότητα που έχουν οι ίδιοι οι διαιτητές να πιστεύουν ότι μπορούν να αποδώσουν καλά στο άθλημα τους. Η αποτελεσματικότητα επηρεάζεται από τις εμπειρίες, την εκπαίδευση και τη γνώση, την υποστήριξη των σημαντικών άλλων, τις συνθήκες του περιβάλλοντος και το αντιλαμβανόμενο άγχος του αγώνα. Τα παραπάνω με τη σειρά τους φαίνεται επηρεάζουν την απόδοση των διαιτητών, τα επίπεδα στρες, τις παραβιάσεις των κανόνων από τους αθλητές, την ικανοποίηση των αθλητών αλλά και την ικανοποίηση μεταξύ των διαιτητών-συναδέλφων όπως φαίνεται στο σχήμα που ακολουθεί.

Χαμηλά επίπεδα από εμπειρίες, εκπαίδευση, γνώση + Υψηλό αντιλαμβανόμενο άγχος = Κακή απόδοση διαιτητών, Δυσαρέσκεια από συναδέλφους, Παραβιάσεις κανόνων από αθλητές.

Η αυξημένη αποτελεσματικότητα φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στη μείωση του άγχους και στην αποδοτικότερη συμπεριφορά του διαιτητή στον αγώνα. Στην αγγλική ορολογία η αποτελεσματικότητα ορίζεται ως efficacy και για τους διαιτητές ως refficacy (referee’s efficacy). Οι αποτελεσματικοί διαιτητές πρέπει να είναι:
ακριβής στις αποφάσεις τους,
αποτελεσματικοί στην απόδοση τους,
αφοσιωμένοι στο επάγγελμα τους,

να έχουν σεβασμό για τους προπονητές, τους αθλητές και τους παράγοντες και να μπορούν να αποφεύγουν το στρες που δημιουργούν οι αρνητικά προσκείμενοι προπονητές, αθλητές, φίλαθλοι, παράγοντες.

Ένα διαδεδομένο μοντέλο για την αύξηση της αποτελεσματικότητας των διαιτητών που χρησιμοποιείται στο εξωτερικό και το οποίο δημιουργήθηκε από τις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά που περιέγραψαν οι ίδιοι οι διαιτητές περιλαμβάνει τους εξής 6 παράγοντες:

• Game knowledge: Γνώση των κανόνων του παιχνιδιού Η γνώση των κανόνων πρέπει να ενισχύεται και να ανανεώνεται συνεχώς παρακολουθώντας παιχνίδια και αποκτώντας εμπειρίες από δύσκολες και πρωτότυπες φάσεις

• Decision-making skills: Ικανότητα λήψης αποφάσεων Η ταχύτητα και η σιγουριά είναι συστατικά στοιχεία για τη λήψη μιας επιτυχημένης απόφασης. Ωστόσο υπάρχουν και εκείνες οι περιπτώσεις που πολλές φορές χρειάζεται να ληφθεί και δεύτερη γνώμη (από δεύτερο διαιτητή) ή να χρησιμοποιηθούν μέσα όπως video replay προκειμένου να μην γίνουν λάθη.

• Psychological skills: Ψυχολογικές ικανότητες Η συγκέντρωση και η προσοχή, η σωστή διαχείριση του άγχους, η ρεαλιστική τοποθέτηση στόχων και η σωστή διαχείριση των λαθών είναι ψυχολογικά στοιχεία στα οποία πρέπει να εκπαιδεύονται και να αναπτύσσουν οι διαιτητές για την εξέλιξη τους.

• Strategic skills: Στρατηγικές ικανότητες Το να ξέρει ο διαιτητής σε ποιο σημείο πρέπει να σταθεί στο γήπεδο αλλά και πώς να κινηθεί προκειμένου να έχει συνεχή οπτική επαφή έχει καταγραφεί σε πολλές μελέτες ως βασική ικανότητα για σωστή απόδοση. Communication/control of game: Ικανότητα επικοινωνίας και ελέγχου του παιχνιδιού Η σωστή και αποτελεσματική επικοινωνία των αποφάσεων με τους παίκτες και τους συναδέλφους είναι σημαντικό στοιχείο για τον έλεγχο του παιχνιδιού.

• Physical fitness: Φυσική κατάσταση Η διαρκής εξάσκηση και ανάπτυξη της φυσικής κατάστασης φαίνεται να βοηθάει πολύ το έργο που έχουν να επιτελέσουν οι διαιτητές.

Η Αθλητική Ψυχολογία στην υπηρεσία των διαιτητών προσφέρει ποικίλα πλεονεκτήματα καθώς, μερικές από τις τεχνικές που χρησιμοποιούν οι υψηλού επιπέδου επαγγελματίες προκειμένου να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στα απαιτητικά καθήκοντα της διαιτησίας είναι η νοερή απεικόνιση, η στοχοθεσία, η χαλάρωση και άλλες που με την βοήθεια των ειδικών αυξάνουν την αποτελεσματικότητα της δουλειάς τους.